تاکنون توسعه شهرها بر‌اساس اصول پدافند غيرعامل احداث اجرا نشده است به همين دليل مشكلات مختلفی كه هم‌اكنون در شهرها مي‌بينيم که ضروری است برای آنها تدبيرهايی اتخاذ گردد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود:
* پدافند غیر عامل و مهندسی شهر
* پدافند غیر عامل و شریانهای حیاتی شهر
* نقش حمل و نقل شهری در پدافند غیر عامل
* سازه های آبی شهر و پدافند غیر عامل
* پدافند غیر عامل و بناهای تاریخی
* پدافند غیر عامل و سازه های خاص
* نقش سیستمهای از راه دور(GIS،GPS) در پدافند غیر عامل
* پدافند غیر عامل و ملاحظات معماری
* بررسی وتحلیل وضعیت موجود صنایع شهری
* استحکامات و سازه های امن
* پدافند غیرعامل، طراحي و اجراي پناهگاه هاي چند عملکردی
* مدیریت بحران شهری و کارکرد دستگاههای مسئول
* معماري پدافند غیرعامل پايدار مبتني بر طراحي هوشمند در حفاظت ابنيه
*مقایسه تطبیقی مطالعات پدافند غیر عامل و مدیریت بحران شهر
* روش اولویت دهی اقدامات شهری پدافند غیر عامل
*نقش سازه های جاذب انرژی و استفاده از نانو تکنولوژی در طراحی های پدافندغیر عامل
شهرسازي متناسب با پدافند غيرعامل
با عنايت به اهميت مؤلفه هاي شهرسازي در طراحي شهري و اثرات آن در كاهش خسارات و صدمات تاسيسات، تجهيزات و نيروي انساني، در ادامه نوشتار سعي شده است كه مؤلفه هاي ياد شده از قبيل ساختار منطقه، ساختار شهر، بافت شهر، فرم شهر، كاربري اراضي شهري متناسب با پدافند غیر عامل بررسي شود.
* ساختار منطقه
ساختار هر شهر تحت تاثير نوع و ميزان روابطي قرار مي گيرد كه با محيط طبيعي يا مصنوعي پيراموني يا خارج از پهنه شهري دارد. در واقع شهر در شبكه يا سلسله مراتبي از روابط كالبدي، عملكردي با محيط پيراموني قرار گرفته است و هر نوع بررسي دفاعي، سياسي، اقتصادي، اجتماعي و. شهر در ارتباط با منطقه معنا مي يابد.
اساسي ترين و كلي ترين طرحي كه براي دفاع از شهر در برابر هر نوع تهديدي مطرح است، طرح آمايش سرزمين است؛ چرا كه اساسي ترين مؤلفه هاي اين طرح رابطه بين انسان ها، فضا و فعاليت هاي آنان است كه به تثبيت و پايداري توسعه هم مي انجامد و در واقع علاوه بر محتواي نظامي و سياسي دفاع در مقياس شهري، ملي و منطقه اي، دفاع از موجوديت هاي تثبيت يافته فضا نيز مورد استفاده است. اگر امنيت انسان و فعاليت هاي او در طرح هاي منطقه اي از جمله آمايش سرزمين مدنظر قرار نگيرد، نه تنها پايداري و بي ثباتي اصلي ترين خطر تهديد فيزيكي و عملكردي فضا مي شود، بلكه عدم رعايت عوامل دفاعي و امنيتي و ايمني درمكان يابي شهرهاي جديد، باعث آسيب پذيري قابل توجهي در شهرها، صنايع، سدها، نيروگاه ها و زيرساخت هاي كليدي خواهد شد. به طور كلي موارد ذيل بايد مدنظر قرار گيرد:
- ايجاد هر گونه سكونت گاه و شهر جديد بايد با بررسي نوع و ميزان تهديدات صورت گيرد.
- بايد به اين مسئله توجه شود كه عملكرد و حساسيت عناصر شهري بويژه ساخت و سازهاي راهبردي با چه درجه از استحكام و حساسيتي احداث شود.
- حداكثر استفاده از عوارض طبيعي محيطي در طراحي و مكان يابي بايد لحاظ شود.
به طور كلي، رويكرد آمايشي به ساماندهي بحث دفاعي در پهنه منطقه اي و ملي موجب مي شود كه شهر به گونه اي در فضا استقرار يابد كه حداكثر امنيت و ايمني و قابليت دفاعي را داشته باشد. از اين رو در فرايند مكان يابي شهرها اگرچه عوامل بسياري مؤثرند، اما استقرار بهينه آن در فضا با رعايت پارامترهاي دفاعي براي تامين حداكثر قابليت دفاع و حداقل آسيب پذيري ضروري است. به عنوان نمونه با توجه به نقشه كشور ايران فضاي جغرافيايي آن را مي توان به سه قلمرو ژئواستراتژيك تقسيم كرد:
۱- قلمرو حاشيه
۲- قلمرو سرزمين ميانه كه بر منطقه مرتفع يا بر اسكلت پيراموني فلات ايران تطبيق دارد
۳- قلمرو سرزمين مركزي
تقسيم بندي ياد شده از يك سو با توجه به شناخت دشمن، تهديدات و تحولات سياسي- راهبردي منطقه و از سويي ديگر با توجه به ساختار فيزيكي و كاربردي فضا نظير جنس زمين، توپوگرافي، آب و خاك، شكل هندسي، مرز و مشخصات مرزي، عمق سرزميني، اهميت و ارزش اهداف، امكان انجام ماموريت و ساير پارامترها مي تواند موجب مكان گزيني بهينه گردد.
* ساختار شهر
توزيع فضاي عناصر، تركيب عناصر و عملكردهاي اصلي شهر كه تشكيل دهنده ساختار شهر هستند، نقش مهمي در ميزان آسيب پذيري شهر در برابر حوادث مختلف دارند.
تقسيمات كالبدي شهر، مانند كوي، محله، ناحيه، برزن و منطقه، تك مركزي يا چند مركزي بودن و. نيز وجوه ديگري از ساختار شهر محسوب مي شوند كه هر يك به لحاظ مقابله در برابر حوادث داراي استعداد خاص خود است. مثلاً در ساختار تك مركزي شهر و تمركز امكانات اقتصادي و انساني در يك قسمت از شهر نسبت به شهرهاي داراي چند مركز، امكان آسيب پذيري بيشتر مي شود.
* بافت شهر
بافت هر شهر يا همان شكل، اندازه و چگونگي تركيب كوچك ترين اجزاي تشكيل دهنده شهر نيز در ميزان مقاومت شهر در برابر تهاجم نظامي و ديگر بلاياي شهري مؤثر خواهد بود. به عنوان مثال مي توان گفت بافت منظم و نامنظم بسته به نوع تهديد، از آسيب پذيري متفاوتي برخوردارند. به هر حال واكنش هر نوع بافت شهري در هنگام وقوع حوادث مختلف شهري در قابليت هاي گريز و پناه گيري ساكنان، در امكانات امدادرساني، در چگونگي پاكسازي وحتي اسكان موقت، دخالت مستقيم دارد. دامنه تاثير اين ويژگي ها نه تنها در طراحي ساختمان بلكه در طراحي شهري و در مديريت بحران نيز توسعه يافته و حائز اهميت فراوان است.
* فرم شهر
همان طور كه هدف واحدي براي طراحي شهر وجود ندارد، نظريه واحدي هم درباره تكوين و عملكرد شهر ارائه نشده است كه همه جنبه هاي مهم مورد نياز شهر را با هم تلفيق كند. هر يك از نظريه هاي موجود نيز شهر را از ديد خاص ومتفاوتي از سايرين نگريسته است كه برخي از اين ديدگاه ها پيشرفت بيشتري نسبت به بقيه داشته اند.
در چنين موقعيت هاي محدودكننده اي، داشتن يك نظريه جامع ممكن است ارزش آني نداشته باشد؛ ولي در همين زمان است كه يك تئوري منسجم فوق العاده اي مورد نياز است تا عمليات و اقدامات محدود را مؤثر كرده و يا حتي تغييراتي ضروري را در خود فرايند تصميم گيري مشخص كند. به هر حال مفيد بودن تئوري مستم اين است كه تئوري، از نوع خاص باشد. بايد با مقاصد گفت وگو كند نه درباره نيروها و عوامل اجتناب ناپذير. اين بار مقصود پايدار كردن وتقويت شهرها در برابر تهديدهاي نظامي است؛ يعني مي خواهيم به تعريف روش هاي مقابله با تهاجم نظامي دست يابيم. ضمن اين كه با ارزيابي وضع موجود شهرها، آسيب پذيري آنها را نيز بسنجيم.
فرم هاي باز در مقابل تهديدات نظامي داراي آسيب پذيري كمتري هستند و قابليت تغيير آنها به منظور فريب دشمن نيز بيشتر است؛ در حالي كه فرم هاي متراكم ضمن عدم انعطاف پذيري، آسيب پذيري بالايي در برابر تهديدات نظامي دارند و در آن ها امكان تخليه سريع اماكن و خروج از شهر وجود ندارد. از سويي فضاهاي باز امكان اسكان موقت و جمع آوري كمك هاي بعدي را فراهم مي آورد.
* كاربرد اراضي شهري
برنامه ريزي بهينه كاربري زمين هاي شهري نقش مهمي در كاهش آسيب پذيري در برابر حوادث مختلف بويژه تهديدات نظامي دارد. رعايت همجواري ها وعدم وجود كاربري هاي خطرساز در مناطق مختلف شهري موجب كاهش اثرات تهديدات مذكور مي شود. كاربري هاي صنعتي يا تاسيسات راهبردي بعد از فرايند صنعتي شدن شهرها، درصد زيادي از كاربري شهري را آگاهانه و يا ناآگاهانه به خود اختصاص داده است كه در صورت وقوع حوادث و سوانح، عواقبي مانند انفجار، آتش سوزي و حوادث مرتبط ديگري را با كاربري هاي همجوار ايجاد كرده و موجب افزايش دامنه تخريب شهري و تلفات انساني مي شود؛ بويژه اين كه اين كاربري با مراكز امدادرساني، بيمارستان ها، مدارس، دانشگاه ها و. نيز همجواري داشته باشد. لذا عمدتاً در بسياري از شهرها براي جلوگيري از كمترين تهديدها در مكان يابي اين كاربري ها دقت فراواني اعمال مي شود.
مولفه های پدافند غیر عامل و سازه های شهری
اما با توجه به اهميت مؤلفه هاي پدافند غیر عامل در طراحي شهري و اثرات آن در كاهش خسارات و صدمات تاسيسات، تجهيزات و نيروي انساني، در این بخش نوشتار سعي می شود كه برخی مؤلفه هاي ياد شده نظیر اختفا و پنهان کاري، ايجاد سازه‌هاي امن و مقاوم‌سازي، پراکندگي و تعیین پناهگاه و جان پناه ها در متناسب با عناصر کالبدی شهر بررسي شود.
پنهان کاري در شهر
اختفا يا پنهان کاري به کليه اقداماتي گفته مي‌شود که مانع از قرار گرفتن تاسيسات و تجهيزات حیاتی و مهم شهری در ديد مستقيم گرديده و يا تشخيص تاسيسات و تجهيزات و همچنين آگاهي از انجام فعاليت‌هاي خاص را براي او غير ممکن و يا مشکل مي‌سازد. از جمله روش‌هاي اختفا؛ استفاده مناسب از عوارض زمين شهری و احداث تاسيسات در محلي که به سهولت قابل تشخيص و رويت نباشدو یا عادي و غير مهم جلوه دادن تاسيسات با جدول‌بندي، درختکاري و . را می توان نام برد.
ايجاد سازه‌هاي امن شهر و مقاوم‌سازي
طراحي و احداث تاسيسات حياتي و حساس به گونه‌اي که به طور کلي در مقابل اصابت مستقيم تهديدها (بمب ، موشک و.) مقاوم باشند در خيلي از موارد اصولاً عملي نبوده و به صرفه و صلاح نيز نمي‌باشد. زيرا هزينه ايجاد و تاسيسات با چنين مشخصاتي ممکن است به مراتب پيش از کل تجهيزات مربوطه باشد. در اکثر موارد بهتراست که اجزا مستقل تاسيسات و تجهيزات که اصابت احتمالي تهديد کننده( بمب، موشک و) موجب از کار افتادن تجهيزات و توقف فعاليت بخشي از مجموعه گرديده، اما خسارت جانبي زيادي به بار نمي‌آورد و تنها در موارد جزئي شاهد خسارت خواهيم بود، محافظت شوند. ولي بخشهايي از مجموعه که صدمه ديدن آنها موجب از کار افتادن کل سيستم و وقفه کامل يا نسبي در انجام فعاليت مي‌گردد با مقاومت کافي ساخته شوند. چنانچه تاسيسات حياتي و حساس که احتمالاً در فهرست هدف‌هاي دشمن يا تهديد ها قرار دارند فاقد مقاومت کافي در مقابل اصابت مستقيم تهديد کننده بوده و يا اثرات جانبي را در نزديکي تاسيسات نتواند تحمل نمايند،مي‌توان با اجراي طرح‌هاي خاص مهندسي، مقاومت بناي آنها را افزايش داده و احتمالاً به حد مطلوب رسانيد.
پراکندگي عناصر کالبدي شهر
پراکندگي عناصر کالبدي يکي از مباحث مهم پدافند غيرعامل محسوب مي‌گردد که در کاهش خسارت ناشي از ايراد ضربه تخريبي دشمن ( تهديد کننده) بسيار موثر است و به عکس در صورتي که دشمن (تهديد کننده) در مراحل تهاجمي خود پيش از شناسايي حضور و با بازشناسي به مرحله نشانه‌روي و اصابت دست يابد، تمرکز عناصر کالبدي و حساس مجموعه مورد تهاجم موجب مي‌گردد. عمليات تهاجمي با حجم کمتر و متمرکز، مي تواند بيشترين تخريب را به جا بگذارد. ايجاد مجتمع‌هاي عظيم صنعتي، تاسيسات بندري وسيع، نيروگاههاي بزرگ و غيره در کشور که ممکن است، مورد حمله هوايي يا زميني دشمن( تهديد کننده) قرار گيرد به صلاح نيست. در مورد مراکز موجود لازم است ، مطالعات لازم صورت گرفته و در صورت امکان طرح‌هايي جهت انتقال تدريجي آنها به نقاط مختلف کشور تهيه شود تا با رعايت اصول پراکندگي در محل‌هاي جديد مستقر گردند.
تعیین پناهگاه و جان پناه های شهر
پناهگاه: به مکاني اطلاق مي‌گردد که در مقابل اثرات حملات (هوايي- موشکي) و يا تهديدها نسبت به ساختمان‌هاي معمولي و يا فضاي باز از امنيت بيشتري برخوردار باشد. پناهگاه‌ها بهتر است در نزديکي محل‌هاي تجمع افراد بوده و در فاصله مناسب از تاسيسات و با استحکام مورد نظر، جهت مقاومت در مقابل اصابت مستقيم تهديد کننده( بمب ،موشک و يا موج انفجار) ايجاد گردد.
پناهگاه‌ها بايد مجهز به هواکش، سيستم تهويه طبيعي و يا مصنوعي، سيستم روشنايي و برق اضطراري، وسائل کمک‌هاي اوليه،آب و غذا، وسائل کنار زدن آوار و راه‌هاي ورود و خروجي متعدد به خارج از محوطه پناهگاه باشند. جان پناه: چنانچه ساختمان محل فعاليت داراي مقاومت کافي در مقابل تهديد کننده( مثلا موج انفجار و ترکش) نبوده و تجهيزات و وسائل به کار رفته در تاسيسات خود خطر آفرين باشند و در مواردي که تاسيسات خود هدف حمله هستند با شنيدن صداي آژير بايد به محل امن‌تر رفت. جان پناه مي‌تواند يک سنگر بتني سرپوشيده، سنگر معمولي با ديواره آجري يا حتي خاکي باشد که افراد بتوانند با رفتن درون آن و نشستن روي پاهاي خود يا روي سنگر در معرض اصابت مستقيم تهديد کننده، قرار نگيرد.
پدافند غیر عامل در شهر الكترونيكي
استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات در همه شئونات اجتماعي و فردي به طور فراگير در جريان است ولي بحث امنيت اطلاعات و يا مبحثي كه تحت عنوان امنيت و پايدارسازي» مطرح است، در اين فرآيند فراموش شده است.
كليد واژه امنيت» بحث ناشناخته‌اي نيست، لذا با توجه به فراگيري استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات در تمامي زمينه‌ها و رشته‌ها و استقبال روز افزون جامعه به استفاده از اين خدمات، واژه امنيت هم مورد غفلت واقع شده و همچنين چگونگي و ابعاد استفاده از اين بحث، بررسي‌هاي كارشناسي و علمي را طلب مي‌كند.
حال با توجه به آن که در بسياري از زير ساخت‌هاي جامعه كاربرد فناوري اطلاعات و ايجاد بانك‌هاي اطلاعاتي با قوت دنبال مي‌شود، بحث سرقت اطلاعات، حفظ اطلاعات، نگهداري از اطلاعات فردي و اجتماعي كه جنبه محرمانه دارد مقوله‌هاي مهم امنيتي و اطلاعاتي محسوب مي‌شود و مورد بحث و بررسي و تحليل علمي صورت گيرد و بخشي از مقالات به اين موضوع اختصاص يابد.
وم آگاهي شهروندان درباره پدافند غيرعامل
آنچه که در پایان باید بر آن تاکید شود آن است که؛ مفاهيم پدافند غيرعامل بايد در اذهان جامعه نهادينه شود. پدافند غيرعامل واژه‌اي فرهنگي است به معناي انديشيدن در مقابل حادثه‌اي كه ممكن است اتفاق بيافتد يا پيش‌بيني و پيشگيري از آن است. بنابر اين معادلي كه براي اين واژه ديده شده است، پايداري ملي است.
لذا آحاد جامعه بايد به گونه‌اي از لحاظ فرهنگي رشد كنند كه در مقابل سوانح و حوادث طبيعي و يا جنگ، مقاوم شده و آموزش ببيند.
همچنين بايد سعي شود تا از بروز اتفاقات جلوگيري شده و در زمان وقوع نيز از خسارت جلوگيري كنند و در صورت ديدن خسارت آن را به حداقل برسانند چراكه ترويج اين نوع نگاه و آموزش تنها از طريق فرهنگ‌سازي صورت مي‌پذيرد.
با فرهنگ سازي در سطح جامعه انتظار می رود اذهان نخبگان، هنرمندان،نويسندگان و افراد اثر گذار تحريك شود تا به اين مقوله بيانديشند و در اين راه حركت كنند تا جامعه را نسبت به حوادث مصون كنيم در اين راه رسانه‌ها نقش مهمي خواهند داشت و وظيفه رسانه ملي از همه سنگين‌تر خواهد بود.
برخی از اقدامات و الزامات در مسیر رونق تولید
شهر ,كه ,يا ,پدافند ,* ,مي ,غیر عامل ,پدافند غیر ,و يا ,آسيب پذيري ,و در ,دشمن تهديد کننده ,اصابت مستقيم تهديد ,مقابل اصابت مستقيم ,صدمات تاسيسات، تجهيزات
درباره این سایت